Proteinin Kalitesi ve Aminoasit kavramı
Günlük asgarî protein ihtiyacımız aşağı yukarı hesaplamak mümkün. Dünya Sağlık Örgütü’nün (World Health Organisation - WHO) %30’luk fazla payını da hesaba katarsak günlük kilogram başına 450mg’lik (yani 0.45g) bir protein ihtiyacımız olduğunu biliyoruz.
1985 yılında WHO „safe intake“ diye bir terimi ortaya çıkardı (terimi doğrudan Türkçe’ye tercüme edersek „alımı kesin kılınmış“ diyebiliriz). Terimle kastedilen metabolizma için gerekli olan asgarî miktarda protein alımı. Genç bir yetişkin için bu değer 0.6g/kg olarak belirlendi. Kişiye özgü farkları da hesaba katan bir ek miktar da dahil edilince bu „safe intake“ miktarı 0.75g/kg oldu. Bütün yas grupları için bu tarz ölçüler hesaplandı. Proteine en fazla ihtiyaç duyanlar henüz memede bebekler, özellikle ilk aylarında günde 2.4g/kg gibi bir miktara ihtiyaç duyuyorlar. Yas ilerledikçe protein ihtiyacı da azalıyor, yalnız yaşlıların protein ihtiyacı henüz yeteri kadar araştırılmamış konulardan biri. Yetişkinler 25. ve 65. yaşları arasında vücutlarındaki proteinin %20’sini kaybediyorlar, bu da senede %1 oranında kas kütlesi kaybı demek. Protein takviyesinin yaslanmaya etkileri dediğimiz gibi henüz tam araştırılmamış konulardan biri. Lâkin kesin olan bir şey var, o da kas kütlesinin azalmasının düzenli fiziksel etkinlik ve bilhassa güç çalışması (bu is için haftada bir birim yeterli) ile önlenebileceği.
Aminoasit İhtiyacı
Aminoasit ihtiyacımız günümüzde kan plazmasındaki ve hücre içindeki aminoasit oranındaki değişimi ölçerek belirleniyor. Her bir aminoasit için ihtiyaç duyulan miktarlar bayağı iyi araştırılmış durumda bugün, gerek kadın, gerek erkekler için. Bu araştırmaların ortaya çıkardığı mühim bir nokta temel amoniasitlere yönelik ihtiyacın toplam protein ihtiyacına oranla daha hızlı azaldığı. Temel aminoasitlerin toplam protein ihtiyacı içindeki oranı küçük bir çocukta %43 iken, ergen bir çocukta bu oran %36’ya, yetişkinlerde de %20’ye düşüyor.
Protein Kalitesi
Besin maddesi tahlilleri ve çizelgeleri genelde temel olarak bir besin maddesinin 100 gramında bulunan protein miktarını gösterirler. Bu sayıdan söz konusu besin maddesinde proteinden gelen kalori miktarını hesaplamak da mümkün, çünkü 1 gram proteinin 4.2 kcal enerji verdiğini biliyoruz. Dengeli bir beslenmenin %15’i protein cinsinden olmalı. Ancak şurası kesin ki günlük besinimizden aldığımız protein miktarı veya oranı proteinin kalitesi hakkında bir şey ifâde etmiyor.
Günümüzde besin yoluyla alınan aminoasitlerin içinde temel aminoasitlerin oranının ne olması gerektiğini biliyoruz. aldığımız proteinin içinde bulunan temel aminoasit oranını hesaplayabilirsek besinin ne kadar „kaliteli“ olduğunu da bulabiliriz. Daha basitçe ifâde etmek gerekirse, bir proteinin içindeki temel aminoasit oranı ne kadar yüksekse proteinin biyolojik olarak o kadar kaliteli demek.
Proteinin kalitesi eskiden besinle alınan 100g protein karşılığında kaç gram vücut proteini üretilebildiği seklinde hesaplanıyordu. Hazmedilebilirliği bir kenara bırakırsak ölçülen oran vücutta tutulan proteinin hazmedilen proteine oranı. Bu oran NPU (Net Protein Utilisation) olarak adlandırılıyor. Bugün proteinin biyolojik değeri vücuttaki protein oranına göre hesaplanıyor. Bir proteinin biyolojik değeri ne kadar yüksekse vücut tarafından bir kilo başına alınması gereken protein miktarı da o kadar düşük oluyor.
Aşağıdaki çizelgelerde çeşitli besin proteinlerinin biyolojik değerleri bulunuyor. Yumurta akının proteini bu hesaplara temel alınan protein ve biyolojik değeri 100 kabul ediliyor. Süt ve et gibi hayvansal proteinler bitkisel proteinlerden daha değerliler, çünkü içlerindeki temel aminoasit oranı daha yüksek. Biyolojik değeri 100 üzerine çıkarmak değişik besin maddelerini beraber almakla mümkün, buna klâsik bir örnek yumurta ve patatesi birlikte yemek.
![[IMG]](http://img175.imageshack.us/img175/7482/1089z3jg1.gif)
![[IMG]](http://img79.imageshack.us/img79/6834/1089z4nt7.gif)
Proteinle ilgili genel beslenme vb. konular dışında söylenmesi ve defalarca vurgulanması gereken yeterli derecede kaliteli protein içeren dengeli bir beslenme profesyonel sporda (buna vücut geliştirme de dâhil) kas metabolizması açısından yeterli olduğu. Arada sırada konsantreler aracılığı ile ek protein takviyesi faydalı olabilir (örneğin güç antrenmanlarında), bu durumda da süt proteinleri tercih edilmeli. Fazladan alınan aminoasitlerin bilimsel olarak kanıtlanmış hiç bir ek getirisi bulunmuyor.
Kaynak: Dr. Kurt Moosburger
http://www.mtbtr.com/gezi_yayin/yayin.asp?kayitno=1089 Genişletmek için tıkla...
