Eksersiz sirasinda kullanilan enerjinin iki temel kaynagi vardir. Bunlar: Anaerobik Enerji Yolu ( oksijensiz ) Aerobik Enerji Yolu ( oksijenli ) 1-ANAEROBIK ENERJI YOLU Bu sistemde çalisma için gerekli enerji tümüyle oksijensiz ortamda saglanir. Iki mekanizmasi vardir: a) Alaktik Enerji Yolu ( ATP-CP ) b) Laktik Enerji Yolu (L.A.) a) Alaktik Enerji Yolu: ATP kas yapisinda bulunan kimyasal bir bilesiktir. Adenin, ripoz ve üç fosfat kökünün bilesiminden olusmustur. ATP'den bir fosfat kökünün ayrilmasi ile bilesik adenozin difosfata (ADP ) dönüsür. Bu sirada 12 kcal enerji açiga çikar. ATP -------- ADP + P ------ ENERJI -------- Kassal aktivite Bu yolla, kaslarda en antrenmanli sporcularda bile 6-8 saniye süre ile enerji üretilebilir. Yani alaktik enerji ile 100 metre kosusunun tamamlanmasi mümkün degildir. Kaslarda ATP'den baska yüksek enerji veren diger bir fosfat bilesigi keratin fosfattir ( CP ). Dogrudan kas tarafindan kullanilamaz. Ancak fosfatini ADP'ye kolayca aktarir ve kisa yoldan ATP yapimini saglar. Dinlenme döneminde ATP bir fosfatini keratine vererek keratin fosfat yapar ve gerektiginde kullanilmak üzere kaslarda depolanir. CP -------- C + P b) Laktik Enerji Yolu: Bu yolla glukoz ve glikojen oksijensiz olarak laktik aside dönüsür. Açiga çikan enerji ile 4 molekül ATP sentezlenir. Ancak bunlardan ikisi reaksiyon için gerekli enerjinin saglanmasinda kullanilacagi için net ATP kazanimi 2 moleküldür. Glukoz + ATP ------------ 2 laktik asit + 4 ATP Glikojen + ATP ----------- 2 laktik asit + 4 ATP Açiga çikan enerji keratin fosfatta oldugu gibi dogrudan kas çalismasinda kullanilmaz. Ilk önce parçalanmis durumdaki ATP'nin yeniden yapilmasinda kullanilir. Sistem fosfojen sistemi ile saglanan aktiviteye ek olarak 30 -40 saniye süreyle maksimal kas aktivitesi için gerekli enerjiyi saglar. Bu sürenin uzamasi durumunda kaslarda biriken laktik asit miktari artacagindan enerji üretimi durur. Bu noktadan sonra sporcu ya aktivitesini düsürmeli ya da dinlenmeye geçmelidir. Böylece aerobik sistem devreye girer ve birikmis olan laktik asit glikoz ve piruvik aside parçalanir. 2- AEROBIK ENERJI YOLU Aerobik sistem ile besin maddeleri oksitlenerek enerji elde edilir. Glikoz, yag asitleri ve amino asitlerin yakilmasi mümkündür ( vücuttaki amino asitlerin % 60'i karbonhidrata dönüsmeye uygundur ). Karbonhidratlar Yag asitleri + Oksijen --------- Su + Karbondioksit + ENERJI Amino asitler Aerobik sistem yeterli besin oldugu sürece sinirsiz miktarda enerji saglayabilir. Örnek olarak 1 mol glikozun ( 180 gr ) oksidasyonu ile 686 kcal enerji açiga çikar. Aktivite süresine bagli olarak enerji tüketimi ve hangi yolla karsilandigi asagidaki tabloda verilmistir. 10 sn. 1 dak. 2 dak. 4dak. 10 dak. 30 dak. Anaerobik 25 40 45 45 35 30 % 85 65-70 50 30 10-15 5 Aerobik 5 20 45 100 200 700 % 15 30-35 50 70 85-90 95 Toplam (kcal) 30 60 90 145 285 730 Bu bilgiler yapilan sporda kullanilan enerji yollarinin saptanmasinda ve spora uygun antrenman programinin çikartilmasinda yararli olacaktir. Böylece fosfojen sisteminin kaslarda ani güç desarjini gerektiren patlayicilik, sürat ve büyük kuvvet gerektiren çok kisa süreli çalismalarda, laktik sisteminin kuvvet ve süratte dayaniklilik çalismalarinda, aerobik sistemin ise uzun süreli çalismalarda kullanilacagi görülmektedir. Çesitli spor dallari ve kullandiklari enerji sistemleri asagida verilmistir. Tabloda görülecegi gibi, slalom kayagi agirlikli olarak, anaerobik sistemi çalistirmaktadir. Mukavemet kayagi ise, hemen hemen yalnizca aerobik bir spor olarak tanimlanabilir. Dagciligin çesitli dallari için elimizde veri yoksa da, tablodaki bilgiler isiginda, uzun yürüyüs ve ekspedisyon etkinlikleri için aerobik sistemin gelistirilmesi gerekecegi görülmektedir. Kaya tirmanisinda ise, özellikle üst vücut kas gruplarinda anaerobik sistem, tirmanis genelinde ise, L.A-aerobik sistem ve aerobik sistem etkin olacaktir.
