Tip 1 diyabet ve günlük yaşam
Diyabet (Şeker hastalığı ) tanısı konulduktan sonra okul veya iş hayatına dönüldüğünde arkadaşlarınızın bilgilendirilmesi çok önemlidir.Özellikle ilk dönemlerde düşük kan şeker seviyelerine bağlı gelişebilecek problemlerin çözümünde tüm çevremizin yardımı gerekebilir.
Okul da öğretmenler konu hakkında bilgilendirilmeli, varsa hemşire ve doktor ‘un herhangi bir acil durumda yapabilecekleri gözden geçirilmelidir. Yanında taşıdığı şeker yükselticilerden arkadaşları haberdar edilmeli, acil durumlar için okul da insülin ve glukagon bulundurulmalıdır.
Ana ve ara öğünlerini alması için uygun koşullar sağlanmalıdır.(Aslında ülkemizde birçok okul da doktor- hemşire yok, yemek verilen okul larda diyabetik yiyecek seçeneği yok, ama sevindirici olarak; okul da herkes öğretmeninden öğrencisine diyabetik öğrenciye yakın ilgi gösteriyor ve yardımcı olmaya çalışıyor.)
Sınavlarda diyabet linin nispeten yüksek şeker seviyesi ile sınava girmesi önerilir, düşük seviyelerde konsantrasyon güçlüğü ve performans düşüklüğü olabilir.
(Sınavlarda çok stres yaşayanlarda şeker yükselmeleri görülebilir)
İş hayatına gelince, diyabet li , aldığı sorumluluk nedeniyle başkalarının hayatını riske edebilecek meslekler dışında meslek seçimleri yapılmalı ( örneğin pilotluk veya otobüs şoförlüğü sakıncalı olabilir).
Bunun dışında diyabetikler istedikleri her işte çalışabilirler.
İş başvurularında (sorulursa) kendi sorumluluğunu etkin olarak taşıyabildiğini , diyabetinin bir mani olmadığını anlatabilmesi önemlidir.
Hastalık günleri şeker seviyelerini korumanın güçleştiği dönemlerdir.(Özellikle ateşli hastalıklar) İnsülin ihtiyacı artacaktır, ateş 39 derece üzerine çıktıkça günlük insülin ihtiyacı % 50 ye varan oranlarda artabilir. (Hastalıktan önceki birkaç gün ile sonrası birkaç günü kapsayan sıkıntılı bir dönem geçirilir ).
Öğün öncesi yüksek değerler varsa 1-2 ünite düzeltme dozları eklenebilir veya günlük bazal dozda arttırım uygulanabilir.
Hastalık döneminde iştah azalması varsa eski dozlarla durum idare edilebilir.
Kusma ve ishal varsa insülin ihtiyacı azalabilir.
Kusmanın insülin eksikliğinde de olabileceği unutulmamalıdır.
İshal eşlik etmeyen, sadece kusma olan olgularda idrar ve kanda keton incelemesi yapılmalıdır (insülin eksikliği ekarte edilmeli) .
Diyabetlide Ameliyat gerektiğinde sabah en erken saatlerde planlanmalı ve işlem yarım saati geçecekse damardan kısa etkili insülin verilmeli, yemek yiyebilecek hale gelince kendi doz şemasına geçmelidir.
Kullanılan ilaçlardaki şeker içeriği , bazen kan düzeyini etkileyebilir.
Kortizonlu ilaçlar şeker seviyesini hızla yükseltebilir, astım gibi bir hastalıkta uzun süre kullanılacaksa hem günlük bazal doz, hem de öğün dozlarında ayarlama gerekebilir.
Diyabet lide Diş çekimlerinde işlem esnasında damardan şeker ve insülin uygulaması gerekebilir.
Seyahat lerde de şeker ölçüm sıklığını arttırmak gerekebilir.Geziler veya sportif aktiviteler olacaksa günlük toplam dozlarda değişimler gerekecektir.
Bazal dozda %5-10 arası arttırım , bolus dozlarda da ayarlama gerekebilir.
(Hem aktivite hem de yemek öğün değişimleri bunu getirir)
Gezilerde aktivite sonrası gece kontrolleri (02–04 saatlerinde) önerilir, uygun dozlar saptanmaya çalışılır.
Seyahat lerde kullandığınız insülin miktarının iki üç katı kadar yedeğini , şeker ölçüm çubuklarını ve makinesini , delme kalemi-lansetlerini, kalem yedeği- hatta arıza halleri için insülin iğnelerini , düşmeler için şeker tabletlerini , glukagon iğnesini yanınızda bulundurun.
Çantanıza antibiyotik, bulantı-ishal ilacı,ağrı kesici-ateş düşürücü alın.
İlaçlar bavula konmamalı , özellikle seyahatlerde yanınızda taşıdığınız ısıya dayanıklı çantanızda bulunmalılar (ilaçlar ve iğneler güvenlik geçişinde sorun çıkarmıyor, ancak sorulursa yanınızda diyabet li kimliğiniz mutlaka olmalı.
Yurt içi ve Avrupa uçuşlarında bir sorunla karşılaşılmıyor , ancak Amerika uçuş önlemleri daha sıkı – ayrıntılı bilgi alınmalı).
Araba kullanımı diyabet iklerde ekstra dikkat gerektirir, şeker seviyesi 90mg/dl altında araba kullanmamalı, araç kullanım süresine göre yanında karbonhidrat takviyesi bulundurulmalı.
Alkol kullanımının sakıncalarını belirtmeye gerek yok, ancak diyabet lide getirdiği ek riski bilmekte fayda var.
Diyabet li bir kişi sürekli ayık kalmalı ki insülin tedavisini uygun yapabilsin , oysa alkol alınırsa kontrol imkanı azalır, alkol sonrası hipoglisemi (şeker düşmesi) riski artar.
Günlük bir kadeh şarap veya bir bardak bira’dan fazlası ciddi risk getirebilir.
Genel kural alkol alınacaksa yanında bir şeyler yenilmeli ( özellikle uzun sürede emilecek karbonhidratlar seçilmeli) .
Alkol alımında şeker düşmesi ileri saatlerde olacağından sizi baygın bulanlar (diyabet inizi bilmiyorlarsa) sarhoş zannedebilirler ve hipoglisemi gözden kaçabilir.
Yatarken bir şeyler atıştırıp 180mg/dl üzeri değerler hedeflenmeli , yatış insülin dozları birkaç ünite azaltılmalı , sabah kalkınca hemen uygun kahvaltı yapılmalıdır.
Sigara kullanımının getirdiği kronik bronşit, kalp hastalığı ve akciğer kanseri riskleri , diyabet lide artar.Sigara kullanan diyabet lilerde iki kat daha fazla erken ölüm riski söz konusudur.
Sigara ya başlayanların çok zor bırakabildiklerini düşünürsek, hiç sigara ya başlamamak en iyisidir.
Diyabet ve spor
Sağlıklı bir yaşam sürmek için herkesin bir parça egsersiz, spor yapması gerekir , özellikle diyabetli lerde (şeker hastası) kilo alımını ve insülin rezistansını önlemek için önerilmelidir.Kalp hastalık riskinin düzenli egsersiz le azaltılabileceği de düşünülürse, spor un önemi daha iyi anlaşılır.
Haftada 2-3 kez 30 dk egsersiz kalp hastalıkları riskini azaltırken, haftada 4-5 kez yapılacak ortalama 60 dklık egsersizler kilo vermek için gerekebilir.
Diyabetli ler de yarışmacı- hatta profesyonel spor aktivitelerinde yer alabilir.
Spor esnasında aynı insülin dozu daha fazla glikozun hücre içine gönderilmesini sağladığından , aktivite öncesi doz azaltılması gerekecektir.(Çok yoğun spor dan 10 saat sonrası bile hipoglisemi riski olabilir, akşam yatma saatinde ya doz azaltımı ya da ara öğün düşünülmeli.)
Şeker hastası , Spor yapmadan önce şeker ölçümü yapmalı , vücutta insülin yeterli değilse (şeker 250 mg/dl değeri üstünde, keton bakılmalı ) aktiviteden kaçınmalıdır.Böyle bir durumda 0.05 ünite/ kg insülin enjekte edilip birkaç saat seviyenin normale gelmesi beklenmelidir.
Spor sonraları insülin duyarlılığı arttığından, haftada 3-4 kez aktivitesi olanlarda günlük insülin ihtiyaçları azalacaktır.
Spor türüyle enjeksiyon yerinin önemi vardır, doz hesaplaması şaşabilir;
futbol oynayacak birinin iğneyi bacağına yapması halinde insülin hızla kullanılıp beklenenden önce hipoglisemi riski getirebilir, yine yüzme sporunda kola yapılacak iğne de aynı soruna( hipoglisemi) yol açabilir.
Normalde şeker hastası nda spor yaparken şeker seviyesinin düşmesi beklenir, ancak kanda yeterli insülin yoksa şeker yükselmeye başlar.Bu nedenle spor öncesi şeker değerine bakılır( 180 mg/dl üzeriyse), 15 dk sonra ölçülen şeker değeri yükselme eğilimindeyse spor a devam edilmez.
Şeker hastası nda Spor sonrası normalde şekerin düşmesi beklenir, eğer egsersize rağmen şeker yükseliyorsa şunlar akla gelmeli;
1. En sık akla gelmesi gereken , vücutta insülin ’in yeterli seviyede olmadığıdır.
2. Sıcak ve kuru havada yapılan spor larda sıvı azlığına bağlı olarak şeker yüksek değerlere ulaşabilir, bu nedenle aktivitelerde sıvı alımına dikkat etmeli.
3. Turnuva ve yarışlarda stres hormonlarının salınımına bağlı olarak şeker yükselmesi beklenebilir.
4. Halter gibi anaerobik egsersizlerde gelişen hızlı glikoz salınımını karşılayabilmek için spor öncesi daha yüksek insülin seviyesi sağlanması gerekebilir.
Spor öncesi 120mg/dl altındaki değerlerde , yapılacak egsersiz yoğunluğu ve süresine göre 15-30gr karbonhidrat alınmalı, 30dk sonra kontrol bakılmalı.
Seviye 120mg/dl civarındaysa ek karbonhidrat yinelenir ,
Seviye 200 mg/dl üzerinde ise bir şey yenmez.
Egsersiz süresi 30 dk üstündeyse , her 30 dklık süre için 15grlık ek karbonhidrat alınmalı. (spor içeceği, çikolata bar, muz..)
Şeker hastası Spor yapacaksa en uygun zamanlar öğünden sonra ki 45-90.dk’ lardır.
Spor yapılacaksa öğün öncesi insülin dozu 1-2 ünite azaltılabilir, veya porsiyon biraz arttırılabilir.Öğünden sonra 3saat geçmişse ek ara öğün alınması uygun olur.
Diyabetli insülin pompası kullanıyorsa öğün öncesi doz uygulanır, süre 1-2 saati aşmayacaksa pompa çıkarılabilir veya öğün öncesi doz atlanır- spor süresince insülin pompası kalır ve bazal doz devam edilir.
Hafif 60 dk egsersiz veya ağır 30dk egsersiz ile ortalama 50mg/dl şeker düşmesi beklenebilir, buna göre spor öncesi şekere bakılıp ek öğün alınabilir veya hızlı etkili insülin dozu ona göre ayarlanabilir.
Diyabetli Kayak tatili gibi uzun süreli efor gerektiren bir dönem geçirecekse, sonraki birkaç gün insülin hassasiyeti devam edebilir, o nedenle toplam insülin dozunda %10-20 veya daha fazla azaltım gerekebilir.
Diyabetli lerin
uzak durması gereken spor dalı ise
su altı dalma spor udur, Avrupa ve Amerika da belli koşullar sağlanırsa ancak dalma spor una izin verilir.
Yaklaşık 50 kg ağırlığında bir diyabetli için değişik sportif aktivitelerde kullanılan karbonhidrat düzeyleri saat başına ortalama (yapılan işin yoğunluğu bu değerleri etkiler) olarak şöyledir;
Yürüyüş 15 gr kh / saat
Yüzme,basket, futbol, buz pateni , tenis, kayak
Voleybol ve bisiklete binme 30-45 gr kh / saat
İnsülin ve karbonhidrat ayarlamaları diyabetliden diyabetli ye çok değişir;
Bazısında egsersiz önü bazal ve bolus dozlarının hafif düşürülmesi yeterliyken, bir diğerinde fazla miktarda doz azaltımı gerekebilir.
Bu nedenle diyabetik biri, kendi vücudunun egsersize gösterdiği yanıtı gözlemeli , kayıt etmeli ve sonuçları doktoruyla değerlendirerek bundan sonra nasıl hareket edeceğine karar vermelidir.
Bu yazıyı forumda diyabet hastası olan ve yardım isteyen bir arkadaş için hazırladım =) umarım yararlı olur ..
KAYNAK Genişletmek için tıkla...
