Sığır, koyun, kümes, av ve deniz hayvanlarının yenilebilen
kısımlarını "et" olarak tanımlarız.
Etler, hücrelerin sıralanıp bağ dokusu ile birleşmesinden meydana gelir. Et besinler içinde en kıymetli olanlardandır.
Protein, yağ, su az miktarda glikojen ve madensel tuzları ihtiva
ederler. Etteki proteinler; aktin, myosin, myojen, albümin ve myoglobindir. Etteki bağ dokusu az ise etler yumuşaktır. Nitekim zayıf yapıdaki hayvanların etleri serttir. Genç hayvan etleri yumuşaktır.
Etlerin pişirilmeleri sindirim kolaylığı içindir. Ancak fazla pişirme nedeniyle besin değerinde kayıplar oluşmaktadır. Bu nedenle, etlerin çeşidine göre pişirme yöntemleri uygulanmalıdır.
Isıtıldığında protein denatüre olur ve kahverengi bir renk alır. Myoglobin metmyoglobine dönüşür. Azotlu moleküller açığa çıkar, lezzet verir. Yağlar erir, kollejen hidrolize olur, jel oluşturur.
Yüksek ısıda pişen etlerde vitamin kaybı olur. Pişirme yöntemlerini şöyle sıralayabiliriz.
- Kuru ısıda pişirme: Bağlantı dokuları az olan etlere uygulanır. Örneğin; ızgaralar.
- Nemli ısı da pişirme: Bağlantı dokuları çok olan etlere uygulanır. Çok veya az su koyulabilir. Kavurma gibi kapalı pişirilir.
- Yağda kızartma: Bağlantı dokuları çok olan etler kıymaya çevrilerek kızartma usulüyle pişirilir. Örneğin; köfte gibi.
Ete uygulanan baz
ı işlemler sonucu sucuk, sosis, salam, pastırma, kavurma gibi ürünler elde edilebilir.
Etlerin sağlık kurallarına uygunluğu oldukça önemlidir. Hayvanlar kesilip etleri alındıktan sonra, etlerin saklanması önem kazanmaktadır. Çünkü, et mikropların üremesi için çok uygun bir besiyeridir.
Tuzlama; sucuk, pastırma usulleri uygulandığında Botilizm (Felç oluşturan gıda zehirlenmesi) görülmemektedir. Salam, sosiste ise gözlenebilir.
Ayrıca hayvanlar çeşitli hastalık etmenleri taşırlar. Bağırsak parazitleri, tenyalaxr, şarbon, ruam, tüberküloz, salmonella, sığır vebası, şap, çiçek, kuduz bunlar arasındadır.
Bunedenle et elırken mutlaka veteriner kontrol damgası aranmalıdır.
Etler -20oC'de yağlı kağıda sarılıp, buzlukta birkaç hafta, -32oC'de dondurularak çok uzun süre saklanabilir. -18oC'de 3-6 ay gibi uzun süre saklanabilir. Donmuş et soğuk yerde çözülmelidir. Çözülmüş etler tekrar dondurulmamalıdır.
Kümes hayvanları: Yumurtasından ve etinden faydalanmak için yetiştirilir. Diğer etlere göre yağ oranı düşüktür. Bu nedenle enerji değeri de düşüktür. Pişirme yöntemi aynıdır.
Su Ürünleri: İlk planda balıklar gelir. Proteinleri iyi kalitelidir. A vit., K vit., B vit., Ca ve fosfordan zengindirler. Balıklar dondurularak saklanır. Ayrıca tuzlama, konserve ve kurutma işlemleri de uygulanabilir.
Balıkların çok kısa sürede bozulmaları nedeniyle taze balığın özellikleri bilinmelidir.
Taze balığın özellikleri; gözleri parlak, lekesiz, solungaçları kırmızı-pembe, pullar ve yüzgeçler diri, kasları sert ve esnek, kokusuz parmak ile basıldığında parmak izi hemen kaybolan balıklar tazedir.
alıntıdır.
yazar
M.arif AKŞİT hocamıza burdan saygılar.
kaynaklar
D
İYETİSYENLER DERNEĞİ; Besinlerin Bileşimleri. Türkiye Diyetisyenler Derneği
Yayını, Ankara, 1985.
SENCER, E.; Beslenme ve Diyet. İstanbul, 1991.