CLA
Konjuge linoleik asit insan ve hayvanlar için esansiyel bir yağ asidi olan linoleik asidin pozisyonel ve
yapısal olarak bir veya birden fazla konjuge çift bağa sahip olan oktadekanoik yağ asit izomer grupları
için kullanılan bir terimdir.
Yapılan araştırmalar CLA' nın; vücuttaki kas ve yağ dengesini etkilediğini, depolanmış yağların
azaltılmasında ve yağsız kasların arttırılmasında çok önemli bir rol oynadığını göstermiştir. CLA doğal
olarak süt, peynir, biftek, kuzu ve hindi etine ilave olarak çoğu işlenmiş gıda da bulunur. İşlenmiş
gıdalara en iyi örnek yüksek oranda CLA içeren Wiz peyniridir (Cheez Wiz). Fakat CLA’ nın aşağıda
bahsedilen faydalarını görmek için bu gıdalardan önemli miktarlarda tüketmeniz gerekmektedir. Bu
gıdaları çok miktarda tüketmek hem pratik değildir, hem de aynı zamanda aldığınız yüksek kalori ve
proteinden dolayı negatif etkilerle vücudunuzu cezalandırmak anlamına da gelmektedir. Bu nedenle,
gerekli CLA’ yı elde etmek için daha ekonomik ve etkili yollar araştırılmıştır. Düzenli CLA alımı yağların
vücutta depolanmasına yardım eden lipoprotein-lipaz enziminin çalışmasına engel olur ve dolayısıyla
vücutta depolanan yağ miktarını azaltır, ayrıca daha önceden depolanmış yağları serbest bırakarak kan
akışına dönmesini sağlar. Kan akışına geri dönen yağlar kaslarda enerji kaynağı olarak kullanılır. Bu
nedenle CLA alımının bir egzersiz programı ile desteklenmesi kan akışına geri dönen yağların yakılmasını
kolaylaştıracaktır. Vücuttaki 1 gr yağ, 1 gr kastan iki kat daha fazla yer kaplar. Zayıflamak için yapılan
düşük kalorili bir diyet programı vücuttaki yağ miktarı ile beraber kas miktarını da düşürmektedir. Diyet
bırakıldıktan sonra kaybolan kasların yeri yağ ile doldurulacağından, vücut tekrar kilo almaya başlar. Bu
nedenle az yağlı bir diyet programı eşliğinde CLA alımı vücuttaki yağ miktarını azaltırken kas miktarını
korur ve böylece diyet bırakıldıktan sonra formunuzu korumanıza yardım eder. CLA herhangi bir diyet,
kilo verme veya egzersiz programından sonra kullanılırsa jo-jo etkisi denen yeniden hızla kilo alma
probleminin giderilmesinde de yardımcı olur. Vücut geliştirme çalışması yapanlar da formlarını korumak
ve yağsız kas miktarını arttırmak için CLA kullanabilirler.
Beslenme uzmanları Amerika’ da obezitenin (Aşırı şişmanlık) devamlı olarak artmasını, son 30 yıldır
CLA oranı düşük veya hiç CLA içermeyen gıdalardaki tüketimin artmasına bağlamaktadırlar. Özellikle besi
hayvanlarının meralarda beslenmek yerine suni yem ile beslenmeleri sonucu bu hayvanlardan elde edilen
ürünlerin içerdikleri CLA miktarında % 65 oranında düşme görülmüştür. Araştırmalar CLA’ nın sadece
vücuttaki yağları azaltırken kas miktarını arttıran veya koruyan bir yağ asidi değil, aynı zamanda dikkate
değer bir şekilde antikatabolik, antioksidan, bağışıklık sistemi güçlendiricisi, kolesterol düşürücü ve
kanser önleyici etkileri olduğunu da göstermiştir. CLA göğüs kanseri, prostat kanseri ve damar sertliği
riskini de azaltabilmektedir. Ayrıca şeker hastalarının kan şekerini kontrol altına almalarına da yardımcı
olabilir.
Kanserle ilgili araştırmalarda son 30 yılda dünyanın birçok yerinde oldukça önemli maddi harcamalar
yapılmış ve kayda değer ilerlemeler olmasına rağmen barsak, meme, prostat, akciğer, pankreas ve
böbreklerde metastaz devre ve hastalığın yayılmasının ilerlemesiyle bu hastalıklardan kaynaklanan ölüm
oranlarında azalmalar olmamıştır. Çoğu kanser vakaları hem genetik faktörlerden hem de çevre
faktörlerden kaynaklanmaktadır. Kanser ölümlerinin yaklaşık olarak %35’lik kısmının diyet kaynaklı
olduğu yapılan epidemiyolojik çalışmalarda belirlenmiştir. Tüketilen gıdalar ya kanseri önleyici ya da
kanser oluşumuna sebep olan bileşenleri içerebilir. Bugüne kadar birçok izomeri olduğu tespit edilen CLA
1980 yıllarında ABD’de Wisconsin Üniversitesi’nden Michael Pariza ve arkadaşları hamburger etinden elde
ettikleri maddenin kanser oluşumunu engellediğini bulmuşlardır. Bu maddenin daha sonra conjugated
octadecadienoic acid olduğu belirlenmiş ve kısaca CLA olarak adlandırılmıştır. CLA 8 geometrik izomerden
oluşmakla birlikte en yaygın olarak hayvansal dokularda bulunan izomerlerinin cis-9, trans-11 CLA ve
trans-10, cis-12 CLA olduğu ve şimdiye kadar bu ikisinin biyolojik özelliklere sahip olduğu
bildirilmektedir. Bitkilerdeki CLA oluşumu ısı etkisi altında ve et ve sütteki CLA oluşumu ise rumendeki
uzun zincirli yağ asitlerinin mikrobiyel enzimatik reaksiyonların etkisi altındadır. Rumende meydana gelen
indirgenme reaksiyonlarında linoleik asit önce cis-9, trans-11 izomerine, daha sonra vaccenic aside
(C:18.1 trans-11) ve sonunda stearik aside (C18:0) dönüştürülmektedir.
Ruminantlarda yemlerle alınan doymamış yağ asitleri rumendeki bakteriler vasıtasıyla
hidrojenizasyonla doyurulmakta, dolayısıyla süt yağı ve et yağlarında cis ve trans yağ asidi izomerleri
görülmektedir. Ruminantların dokularında %4-11 oranında trans formda yağ asitleri bulunabilmektedir.
Ruminant hayvanlardan elde edilen etteki CLA tamamıyla rumen biyohidrojenizasyonundan kaçan CLAveya stearoyl CoA reduktaz enziminin emilen vaccenic asit üzerine etkimesi sonucu (cis-9, trans-11 CLA)
oluşmaktadır. Bu nedenle ruminant hayvanlar ve bu hayvanların ürünleri CLA bakımından en zengin
kaynakları oluşturmaktadır. Rasyonda bulunan CLA’nın en yaygın izomeri cis-9, trans -11 izomeridir. Süt
ürünlerinin CLA içeriği her gram yağ için yaklaşık olarak 3 ile 9 mg arasında değiştiği ve total CLA’nın
%70-90’ı ise cis-9, trans-11 izomerinden oluştuğu bildirilmektedir.
İnsan vücudu CLA üretemediğinden yalnızca ihtiyacını günlük olarak tüketmiş olduğu sığır ve koyun
eti ile süt ürünlerinden sağlayabilir.
CLA’ nın Antikanserojenik Özellikleri
Hem çiğ hem de ızgarada pişirilmiş sığır etinin mutagenesisini inhibe eden bir bileşiğin bulunmasıyla
antikanserojenik CLA’ya olan ilginin artması Pariza ve Hargraves (1985)’in gözlemlerinden sonra
oluşmuştur. Bundan sonraki çalışmada antikanserojenik özelliğe sahip linoleik asidin 4 izomeri
tanımlanmış, saflaştırılmış ve epidemiyolojik çalışmalarda kullanılmıştır. İzomerlerin çoğu hayvan
türlerinde tümör gelişimini baskıladığı ve çoğu kanserli hücrelerin yayılımını inhibe ettiği görülmüştür.
Esasen cis–9, trans–11 izomerine dayanan CLA ile zenginleştirilmiş sığır sütünün insanlarda meme
kanseri hücrelerinin gelişimini engellediği ve vücudun savunma sisteminde süperoksit dismertaz, katalaz
ve glutathione peroksidaz gibi antioksidantları da arttırdığı bildirilmektedir.
Ip ve ark (1991; 1994)’nın ratlar üzerinde yaptıkları çalışmada ise rat memesindeki tümör
gelişiminde CLA’ nın önemli bir antikanserojenik etki gösterdiği ve CLA içeren gıdalarla beslenen ratlarda
meme tümörlerinin tekrarlanma oranlarında önemli bir azalma olduğunu bildirmişlerdir.
Knekt ve ark. (1996), Finlandiya’da 25 yıl boyunca süren epidemiyolojik çalışmalarında insanlarda
süt tüketimlerinin artmasıyla meme kanseri vakalarının azaldığı yani süt tüketimi ile meme kanseri sıklığı
arasında ters bir ilişkini olduğunu belirtmişlerdir.
Obezite üzerindeki etkisi
Norveç’te, İskandinavya Klinik Araştırmalar Enstitüsü’nde Kjeller tarafından yapılan araştırmalarda,
CLA’nın insanların vücut yağında azalmalara neden olduğu belirlenmiştir. Bir çalışmada haftada 3 defa 90
dakikalık ağır egzersizlerin yapıldığı sağlıklı yaşam merkezinden yaşları 18–30 arasında olan ve aynı
diyetle beslenen 20 katılımcı seçilmiştir. Kızıl ötesi ışın kullanılarak ölçülen vücut yağları çalışma boyunca
CLA alan grupta plasebo grubuna kıyasla azalmalar olduğu; yine buna benzer başka bir çalışmada ise
CLA kullanan obezite bayanlarda 4 haftalık periyotta bel hatlarında özellikle karın bölgesinde 2.54 cm’lik
bir azalma olduğu belirlenmiştir. Fareler üzerinde yapılan bir çalışmada ise %0.5 düzeyinde CLA içeren
diyet tükettiklerinde vücut yağında %60’lık bir azalma olduğu bildirilmiştir.
Bağışıklık sistemi üzerindeki etkisi
Delta-6-desaturaz enzimi ile CLA gama linoleik aside dönüşmektedir. Gama linoleik asit sütte, siyah
kuş üzümünde ve akşam çuha çiçeğinde yüksek düzeyde bulunmaktadır. Yapılan bir çalışmada kuş
üzümü tohumu yağından elde edilen GLA’ nın yaşlı insanlarda immün sistemi fonksiyonlarında uyarıcı bir
etkiye neden olduğu bildirilmektedir. Özellikle 65 yaşından daha fazla yaşlı olan ve 2 ay boyunca günde
4.5 g siyah kuş üzümü yağı alan 29 denekte kontrol grubuna (soya yağı) kıyasla %28 daha fazla bir
bağışıklık sağlandığı ve yaşlı insanlarda bağışıklık düşüşüne neden olan prostaglandin PGE–2
üretiminde
ani bir düşüşe neden olduğu bildirilmektedir. Prostaglandin PGE–2
T hücrelerinin fonksiyonlarını
engelleyerek yaşlı insanlarda bağışıklık düşüşüne neden olmaktadır. Cook ve ark. (1993), kemiriciler ve
civcivlerde yapılan endotoksin (lipopolisakkarit= LPS) enjeksiyonu sonucunda diyetle alınan CLA’nın
bağışıklık sistemine bağlı olarak meydana gelen büyüme baskılanmasını önlediği görülmüştür. Aynı
araştırıcılar CLA ile beslenen civcivlerin endotoksin ile enjekte edildikten sonra büyüme grafiklerinde
önemli kayıpların olmadığını; aksine kontrol grubunun endotoksin enjeksiyonundan sonra canlı ağırlık
kayıplarının meydana geldiğini bildirmişlerdir. Benzer bir çalışmada ise Miller ve ark. (1994) farelerde
CLA’nın endotoksine bağlı olarak meydana gelen büyüme baskılanmasını önleme kapasitesini
araştırmışlar ve çalışma sonucunda kontrol grubuyla karşılaştırıldığında %0.5 CLA içeren diyetle beslenen
farelerde endotoksine bağlı gelişen aneroksiyanın azaldığını gözlemlemişlerdir.Kalp-damar hastalıkları üzerindeki etkileri
Besinlerle alınan doymuş yağ asitleri ve kolesterol kalp hastalıkları etiyolojisinde önemli bir rol
oynamaktadır. İnsan diyetlerindeki toplam enerjinin %30’dan fazlası yağlardan gelmesi ve özellikle
doymuş yağ miktarının fazla olması kalp hastalıklarına yakalanma riskini artırmaktadır. Besinlerle alınan
kolesterol bağırsaklardan emilmekte, karaciğerde sentezlenen kolesterol ile birlikte dolaşıma
geçmektedir. Çok düşük yoğunluktaki proteinlerde (VLDL) karaciğerde sentezlenmekte, VLDL dolaşımda
LDL’lere dönüşmektedir. LDL’nin yoğunluğunun düşük olması taşıdığı kolesterolün fazlasının atardamarın
cidarına bırakmasına neden olmaktadır. HDL yüksek yoğunlukta olması ve daha fazla kolesterol tutma
yeteneğine sahip olması damarlarda kolesterolü bırakmasını engellemektedir.
Tereyağlı, zeytinyağlı ve yağsız diyetlerden eşit miktarlarda verilen 5 erkek ve 5 kadın üzerinde
yapılan çalışmada açlık kan plazmasında insülin, yağ asidi ve kolesterol konsantrasyonlarında önemli bir
farklılık görülmezken, %72 civarında oleik asidi içeren zeytin yağ ile beslemede daha düşük trigliserol ve
daha yüksek HDL konsantrasyonu tespit edilmiştir. Yağlı gruplarda sindirim sisteminin daha geç
boşalması yağsız gruplara göre yemek sonrası kan glikoz düzeyinin düşük çıkmasına neden olmuştur.
Hayvanlar üzerinde yapılan birkaç çalışmada, CLA’ nın kardiovasküler hastalıkların oluşum riskini
azalttığını ve plazmadaki toplam kolesterol miktarını, trigliserol ve LDL kolesterol oranını düşürdüğü
bildirilmektedir. Tüm bunların yanında CLA ile beslenen tavşanların aortlarında daha az arterisklerotik
plakların oluştuğunu belirtmişlerdir (Lee ve ark., 1994).
Kısaca, CLA ve omega yağ asitleri kötü kolesterolü düşürüp iyi kolesterolü artırmaktadır. Kalp
krizinde etken bir rol oynayan trigliserit seviyesini azaltmaktadır. Kanın akışkanlığını sağlayarak kalp
tarafından kolayca pompalanmasını yardımcı olmakta böylece damar tıkanıklığı (tromboz) ya da
damarlara yağ birikimini (arteroskelerosis) önlemektedir.
Cla’nın temel olarak sağladığı faydalar;
—Metabolizmanızı hızlandırabilir: Özellikle hipotiroidi gibi metabolizmanızın yavaşlamasına neden
olan bir rahatsızlığınız varsa, CLA desteğinden bu sorununuzu çözmede yararlanabilirsiniz.
—Vücut yağınızın azalmasını sağlayabilir: Yapılan çalışmalarda CLA desteğinin yağların kullanılmasını
sağlayıp depolanmalarını önleyerek vücut yağını azaltmaya yardımcı olabilir.
—Kas gücünüzün gelişimini destekler: Metabolizmanızın hızlanması ve kas gücünüzün artmasıyla
daha çok yağ yakarsınız.
—Kolestrol ve trigliserit seviyelerinizi düşürebilir: CLA desteğinin HDL’ i (iyi kolesterol) yükseltip, LDL’
i (kötü kolesterol) düşürdüğünü gösteren bulgular var.
—Bağışıklık sisteminizi güçlendirir: Güçlü bir bağışıklık sistemiyle enfeksiyonlara daha az
yakalanırsınız.
—Vücudunuz serbest radikallere karşı daha kolay savaşır ve böylece tümör oluşumunu destekleyen
etkenleri vücudunuzdan daha kolay uzaklaştırırsınız.
—Osteoporozdan korunmanızı sağlar: Özellikle menapoz döneminden sonra oluşan kemik mineral
dokusundaki azalmayı CLA desteğinin geciktirebileceği ileri sürülmektedir.
—Hücrelerde insülinin kullanılmasını kolaylaştırır: CLA şeker hastalarında ve şişmanlarda sık görülen
insülin azaltmada ve yüksek insülin düzeylerini dengelemede etkili olabilir. Şekerin hücre içine girip
kullanılmasını sağlayarak kan şekerinin ayarlanmasını kolaylaştırabilir
******* NUTRITION EL KITABINDAN ALINMISTIR
Gıda Müh. Sevda ÖZALBAYRAK
Son düzenleyen: Moderatör: 30 Ocak 2009
