Spor ve sakatliklar

Spor sakatlıkları doğrudan hekimi ilgilendiren bir konudur. Bu nedenle bu bölümde sadece bazı istatistik ve temel bilgileri ve de tanımları bulacaksınız. Unutulmaması gereken bir spor yaralanması veya sakatlığı durumunda ilk yapılması gereken uzman bir hekime başvurmaktır.

Genel Bilgiler

Sportif yaralanmalar, genelde spor dallarına özgü özellikler içerir. Çeşitli spor dallarından bazı örnekler verirsek, söyle bir tablo ile karsılaşırız:

Ege Üniversitesi Tip Fakültesi Ortopedi ve Travmatoloji Kliniği’nde 1983-87 yılları arasında yapılan bir araştırmada, beş yıllık periyot süresince kliniğe başvuran 1560 spor yaralanması vakası incelenmiştir. Yaralanmaların yüzde 22'si kontüzyon (ezilme), yüzde 20'si fraktür (kirik) olarak bulunmuştur. En sik yaralanan bölgenin ise yüzde 60 ile alt ekstremite (alt taraf) olduğu belirlenmiştir. Ayrıca sporcularda sportif yaralanmaların dışında, bir de overuse (aşırı kullanma) kökenli çok sayıda yaralanma görülmektedir.

Girgin, futbolcularda genellikle sıyrıklar, ezikler, yüzeysel ekimozlar (çürükler), basit kas travmalari, kas kramplari, basit ayak bileği burkulmalari, basit burun kanamalari, bel ve sirt bölgesinde geçici yaralanmalar, boyun bölgesi travmaları, kas ve bas bölgesi yaralanmaları görüldüğünü belirtmektedir. Dagarov ve Slanchev ise araştırmalarında, futbolcularda sıklıkla distorsiyon (burkulma), kontüzyon (ezilme), menisküs lezyonlari ve kas rüptürlei (kopmalari) görüldüğüne de işaret etmektedir. Futbolcularda sik görülen yaralanmalardan biri de kasıkta uyluğun iç-üst kısmında meydana gelen ağrılardır. Burada futbolcuların dizlerinin tam ekstansiyonda iken (gerilmis iken) bacağın kalça ekleminde aşırı abduksiyonu (uzaklaşması) ile dirence karsı topa çıkarak savunma yapması, yada bu pozisyonda topa kayarak müdahalesi adduktör (yaklastirici) kasların aşırı gerilmesi ve hareketin sonucu tendon (bag) kopmalarına veya kemiksel değişikliklere neden olur.

Basketbolclarda ise yumuşak doku lezyonlari (kontüzyon, hematom, yüz yaralanmaları, lif kopmaları, kramplar vb), eklem travmaları (bağ lezyonlari, menisküs lezyonlari, omuz çıkıkları), kırıklar ve büyük yaralanmalar görülebilmektedir.

Koşucular üzerinde yapılan bir çalışmada da sporcularda en çok kas ve tendon zorlanmaları, eklem ve bağ yaralanmaları ile menisküs lezyonlari görüldüğü saptanmıştır. Bunların nedeni olarak da antrenman (yanlış antrenman, ağır antrenman ve antrenman sırasındaki ani değişiklikler), anatomik faktörler ile ayakkabı ve zemin gösterilmiştir.

Halterde daha çok yumuşak doku yaralanmaları sıklıkla görülmektedir. Bu yaralanmalar haltercilerin gövde ve göğüs kafesi kaslarında, sırt kaslarında ve el bileğinde ortaya çıkabilir.
Boks özelinde ise en çok yaralanan bölge yüzdür. Bilindiği gibi boks sporunda öncelikle yumrukların hedefi yüz ve çenedir. Bu nedenle yüzde hafif ekimozlardan (çürüklerden) başlamak üzere, önemli kırıklara ve yüzdeki organların ciddi yaralanmalarına kadar değişik derecelerde yaralanmalar görülebilir. En çok yaralanma kas yarılmalarıdır. Ayrıca ikinci planda ve zamanla oluşan yaralanma ise boksörlerde burun kemiğinin kırılması, çökmesi ve burundaki konkalarin deviasyonudur. Bilindiği gibi boksta geçici şuur kayıpları sik görülür. Bu alınan darbenin şiddetine, sporcunun dayanıklılığına ve tecrübesine bağlı olarak farklı sürelerle devam eder. Geçici ve kalıcı beyin zedelenmeleri boksta görülen olaylardır.

Judocularda el bileği ve parmakla ilgili yumuşak doku yaralanmaları, diz bölgesinde sathi sıyrık, intra ve ekstra artiküler hematom (eklem içi ve dışına kan birikmesi), bağ, kapsül ve menüsküs lezyonlari (yaralanmaları) ile çeşitli kafa travmaları görülebilir.

Kayakçılarda ise ayak bileği yaralanmaları, krus (bacak) yaralanmaları, diz eklemi yaralanmaları, kafa travmaları, omurga yaralanmaları, donmalar ve ultraviyole yanıkları görülmektedir.

1-Spor sakatlığı nedir?

Spor sakatlıkları genel olarak sportif aktiviteler sırasında meydana gelen her türlü hasarın kolektif adidir. Groh'a göre spor yapan 40 kişi basına aşağı yukarı büyük bir kaza, 4000 kişide bir sakatlık durumu ve 40. 000 kişide bir de ölüm vakası düşer. Spor dallarına göre kazalarda basta %10 ile futbol gelmektedir bunu % 6 ile güreş % 3ile hentbol ve boks izler atletizmde % 1 kayakta ise % 0. 5 tir.

2-Spor sakatlıklarının nedenleri nelerdir?

Spor sakatlıklarının oluşma nedenlerini iki ana grupta toplayabiliriz. Bunlar internal (kişisel) ve eksternal (çevresel) nedenlerdir.

Kişisel nedenler: Fiziksel eksiklikler, fiziksel uygunluk 'aerobik dayanıklılık, kuvvet, sürat, beceri, çeviklik), psikolojik faktörler 'konsantrasyon, riski kabullenme), fiziksel yapı 'boy, kilo, eklem stabilitesi, vücut yağ dokusu yüzdesi), yas, cinsiyet.
Çevresel nedenler: Sporun tipi, sportif aktivite süresi, hadisenin yapısı, rakibin ve takım arkadaşlarının rolü, zeminin durumu, ışık, emniyet tedbirleri. , yavaşlama için yeterli mesafe, malzemeler, iklim koşulları 'isi, nem, rüzgar) antrenör, maç yönetimi 'kurallar ve hakemlerin kuralları uygulaması).

3-Spor sakatlığının ciddiyeti nedir?

Bir spor sakatlığının ciddiyet derecesini anlayabilmek için altı temel olguyu değerlendirmek gerekir. Bu olgular; spor sakatlığının tabiatı, tedavi sekli ve süresi, sporda uzak kalınan süre, kaybedilen işgünü, kalıcı hasar, maliyet. İşte, bir spor sakatlığının ciddiyeti bu olguların tek tek ele alınıp, değerlendirilmesi sonucu anlaşılır.

4-Spor sakatlıklarının önlenmesindeki genel kurallar nelerdir?

Öncelikle ilk yapılması gereken konu sporcuların periyodik sağlık kontrollerdir. Bu kontroller ile sezon basında sporcunun mevcut durumu ortaya konulur. Eksiklikleri belirlenir ve o eksikliklerin giderilmesi için gerekli önlemler hekimin önerisi çerçevesinde alınır. Bu noktada belirlenen eksiklikler hem fizyolojik parametreler, hem fiziksel uygunluk, hem de direkt sağlık ile ilgili eksiklerdir.

Spor sakatlıklarının oluşmasında en önemli etkenlerden biri yetersiz ısınmadır. Bu nedenle ısınmaya, özellikle stretch 'germe) egzersizlerine büyük önem verilmelidir.
Burada fiziksel aktivite sonrası yapılacak soğuma da önem taşımaktadır. Her aktivite sonrası mutlaka soğuma da önem taşımaktadır. Her aktivite sonrası mutlaka soğuma egzersizleri yapılmalıdır.

5-Kas yorgunluğu nedir?

Antrenmansız sporculara da ağır ve alışmamış kas kasılmalarından 1-2 gün sonra ortaya çıkar.
Ayni zamanda ağır sportif yarışmalardan sonra da sporcularda görülen akut (kısa süreli) kas ağrılarıdır. Söz konusu kaslar her hareket denemesi sırasında ve dokununca ağrılı, bazen sis ve serttir. Sporcular arasında "hamlık" olarak adlandırılır.

Kas yorgunluğu ile ilgili çeşitli hipotezler ortaya sürülmüştür. Bunlardan bazıları şunlardır:

a. Metabolizma bozukluğu hipotezi: Laktik asit (süt asidi) ve diğer asitli metabolizma artıklarının birikmesi.
b. İltihap hipotezi: Aseptik, asidoza bağlı iltihap.
c. Kas sertleşmesi hipotezi: Kasın aşırı derecede sertleşmesi.
d. Mekanik hasar hipotezi: Kas zorlanması, kas gerilmesi.
Kas yorgunluğunun özellikle negatif is (fren görevi) yapan kaslarda meydana geldiği gözlenmiştir.

6-Kas yorgunluğu nasıl atlatılır?

Kas yorgunluğunun hiçbir tedavi yapılmadan, salt istirahat ile 3-4 gün içinde geçdiği ve ağrıların dindiği bilinmektedir. Bu konudaki hızlandırıcı genel önlemler olarak şunlar önerilebiliniz:
a. Sauna, b. 26-28 derece sıcaklıkta yüzme havuzu, c. Söz konusu kaslar üzerine ilik ıslak kompresler, hafif masaj antifilojistik ilaçlar (voltaren, tilcotil gibi) antioksidan C ve E vitamini.

7- Strain (Kas gerilmesi) nedir?

Kas gerilmesinde her zaman geri dönüsü (reversibl) bir işlevsel kas yaralanması söz konusudur. Bu noktada ani eksantrik (kasın boyunun uzadığı) kas faaliyeti sırasında kas elastikiyetinin sınırına eristiği, fakat bu sinirin asılmadığı bir durum söz konusudur. Bu sinirin asıldığı noktada artık kas gerilmesinden söz edilemez, o zaman kas zorlanması veya parsiyel kas yırtılmasından söz edilir. Kas gerilmesi kas liflerine paralel meydana gelir. Özellikle de kas-tendon bağlantı bölgelerine rastlar.

8-Kas zorlanması nedir?

Burada birkaç veya birçok kas lifi anatomik olarak zarar görür. Kas zorlanmasında kas liflerinin sıklığı ve elastikiyeti zorlanır. Bağ dokusu ve tek tek kas lifleri kopar. Kasın devamlılığı korunur.

9-Parsiyel (Kısmi) kas yırtığı nedir?

Burada kas lifi demeti büyük oranda zarar görür. Parsiyel (kısmi) kas yırtığında yerinde kas liflerinin büzülmesi söz konusu olur. Parsiyel (kısmi) kas yırtığı maksimum kontraksiyon (kasılma) sırasında oluşur. Bunu uyaran etken, tek tek kas liflerinin geriliminin ani değişimi ile ortaya çıkan hareket uyumsuzluğudur. Bu değişim iki etken sonucu oluşur:
a. Kuvvetli direnç.
b. Zıt kasların kontraksiyonu

10-Kas yırtılması nedir?

Kas yırtılmasında elle hissedilebilen ve gözle görülebilen bir kas erimesi söz konusu olmaktadır. Kas yırtılması birdenbire olur ve buna ilgili kas gruplarında şiddetli ağrı eslik eder. Kas yırtılmasının nedenleri iki tanedir:

a. Maksimal kontraksiyonda (kasılmada) hareket koordinasyonsuzlugu.
b. Kasılmış kasın şiddetli bir dirence karsı ani hareketi.

11-Kas yırtığını hazırlayıcı etkenler nelerdir?

Bu etkenler dört ana baslık altında toplanabilir. Bu baslıklar sırasıyla şunlardır:
a. Soğuk ve kasların yetersiz kanlanması (yetersiz ısınma).
b. Lokal ve genel aşırı yorgunluk.
c. Yetersiz antrenman düzeyi.
d. Yarışma öncesi yapılan yetersiz hazırlanma

12-Myositis ossificans (Kas kemikleşmesi) nedir?

Kas kemikleşmesi gizli kas yaralanmalarının istenmeyen sonuçlarından biridir: Burada bir kas yaralanmasının, çeşitli nedenlerle tam olarak tedavi edilmemesi sonucu kas içinde kemiğe benzer bir yapı oluşur. Kısaca iyi tedavi edilmemiş kontüzyon ve hematomun sik rastlanan bir komplikasyonudur. Bu da kasın ait olduğu eklemde ağrı ve çalışma bozukluğuna yol açması demektir.

13-Kas kemikleşmesi neden oluşur?

Kas kemikleşmesi aşağıdaki nedenlerden oluşur:

a. Tam iyileşmemiş kas yaralanmasına yüklenilme.
b. Nedbe oluşmasını önleyecek ilaçların o dönemde lokal olarak kullanılması.
c. Yen kas zorlanması ve kanamalara neden olabilecek şekildeki masajlar, yanlış masaj.

14-Kas kemikleşmesi genelde nerede görülür?

Kas kemikleşmesi genelde sporcularda M. Quadriceps femoris (Dörtbasli uyluk kası) ile kalça adduktörlerinde (bacağın içeriye doğru kapanması) görülür.

15-Eklem faresi nedir?

Eklem faresi, herhangi bir nedenle bir kıkırdak parçasının kopup, eklem içinde hareket etmesidir. Sonuçta bu oluşum eklem fonksiyonlarını bozar.

16-Masajin spor yaralanmalarındaki rolü nedir?

Sportif kas yaralanmalarından korunmada ve yaralanmanın tedavisinden sonra masaj bir rol oynamaktadır. Masaj, kasları maksimum çalışmaya hazırlamakta ve kas yaralanmalarından korumaktadır. Ayrıca, antrenman veya yarışma sonrası oluşan yorgunluk verici maddelerin kas hücrelerinden daha süratli uzaklaşmasına yardim eder.

Masajin fizyolojik etkileri şunlardır:

a. Kan ve lenf dolaşımını düzenler: Burada refleks yoluyla arteriol (küçük atardamar) ve Kabillerin genişlemesini saklamak suretiyle aktif rol oynar. Venlerin 'toplardamarlar) bosalmasina yardimci olmak suretiyle de mekanik olarak görev yapar.
b. Uyarma ve sakinlestirme yoluyla sporcunun kendini subjektif olarak daha iyi hissetmesini saglar.

17-Soğuk tedavisi ne zaman yapılmalıdır?

Soğuk tedavisi, sportif sakatlıkların tedavisinde kullanılan ana tedavi yöntemlerinden biridir. Soğuk tedavisi yaralanmadan sonraki ilk 48-72 saat içinde yapılmalıdır.

18-Soğuk tedavisinin yararı nedir?

Soğuk uygulama ile yaralanan bölgede kan akimi azalır. Dolayısıyla kanama azalır. Tüm spor yaralanmalarından veya sakatlanmalarından sonra sislik ve kanamaya ait işaretler kaybolana kadar soğuk tedavisi yapılmalıdır.

19-Soğuk tedavisi nasıl yapılmalıdır?

Soğuk uygulaması 2 saatte bir, 20 dakikayı gedmemek kaydıyla buz torbaları ile uygulanabilir. Bir günde toplam uygulama süresi 2 saati gedmemelidir.

Eğer soğuk tedavisi derin dondurulmuş jellerle yapılıyorsa, 20 dakika yerine 13-14 dakika yeterlidir. Soğuk uygulanan alanda deri direkt temastan korunmalıdır.

20-Bandajla manin önemi nedir?

Eklemde instabilite (sabitliğini yitirmesi) olması spor sakatlığı için hazırlayıcı bir faktörü oluşturmaktadır. Bandaj özellikle instabil eklemlerde fizyolojik hareketlilik sınırlarının ötesinde olabilecek hareketlere karsı eklemi korur.

21-Kontüzyon nedir?

Direkt bir travma karsısında cilt altında dokuların aşırı derecede ezilmesidir. Kılcal (Kabiller) damarlardaki kan cilt altında toplanır ve bir sislik oluşturur.

22-Hematom nedir?

Travma (darbe) siddeti ile kilcal damarlardan disariya çikan kanin yumusak kisimlar arasinda belirli birsahada toplanmasindan ibarettir.

23-Fraktür (Kirik) nedir?

Travma (darbe) ve diger nedenlerle kemigin anatomik bütünlügünün bozulmasina kirik denir. Kemigin devamliliginin bozulmasi basit bir çatlak, genis bir ayrilma veya çok parçali olabilir.

24-Kırık neden oluşur?

Genel olarak kırıklar ya travma (darbe) ile oluşur ya da patolojik (hastalık) nedenlerle oluşur.
Burada travmaya (darbe) dayalı kırıkların oluşmasında kemiği distan ve içten etkileyen kuvvetlerin şiddeti, travmanın (darbe) geliş yönü ve etkileme süresi kırığın durumunu belirler.
Kırığın oluşmasına neden olan kuvvetler itici, çekici, sıkıştırıcı veya makaslayıcı kuvvetler olabilir. Ayrıca hastalık, yorgunluk veya yaslılık nedeniyle doku direncinin bozulması, kemiklerde kırık oluşmasına neden olur.

25-Fissür (Çatlak) nedir?

Çatlak özünde bir kırık çeşididir. Burada yani çatlakta kemiğin devamlılığı sadece bir çatlak ile bozulmuştur.

26-Distorsiyon (Burkulma) nedir?

Burkulma bir eklem zorlanmasıdır. Üç çeşit burkulma vardır. Birinci derece burkulmada eklem hafif zorlanmıştır. İkinci derece burkulmada eklem bağlarında bazı kopmalar oluşmuştur. Üçüncü derecede burkulmada ise bağlar tamamen kopmuştur.

KAYNAKLAR

1-Agaoglu, S:
Halter Sakatlıkları. Spor Hekimliği Dergisi. C:14 1979. s. 4
2-Aykurt, M:
Boks yaralanmaları. Spor Hekimliği dergisi. C:14. 1979. s. 4
3-Barın, E;Ergen, E;Akün, N:
Koşucularda görülen sakatlıklar. Spor Hekimliği Dergisi. C:16, 1981. S. 1
4-Dagarov, N;Slanchev, P:
Futbolcularda spor sakatlanmalarının karakteristligi. Spor Hekimliği Dergisi. C:16, 1981. S. 4
5-De Palma, A:
Kırık ve Çıkıkların Tedavisi. Tercüme: Rıdvan Ege. Cilt:I -I. Ankara Üniversitesi Tip Fakültesi Yayınları. Sayı 306 1974
6-Esenkaya, I:
Judo müsabakalarında karşılaşılan sakatlıklar. Spor Hekimliği Dergisi. C:21. 1986. s. 47-55
7-Fredidie, H. F;Stone, D. A:
Sport Injuries Mechanisms. Prevented? Spor Sakatlıkları Nasıl engellenebilir? Çevoç. Dr. Zafer Hasçelik. BGSGM. EDB. yayını. 1990.
8-Girgin, O:
Basketbol Yaralanmaları. Spor Hekimliği Dergisi. C:14. 1979. S. 4
9-Girgin, O:
Futbol maçında görülen sakatlıklar. Spor Hekimliği Dergisi. V:9, N:3 1974
10-Gür, A:
Spor Arızaları. Semih Ofset. 1979.
11-Krejci, V, Koch, P:
Sporcularda Kas Yaralanmaları ve Tendon Hastalıkları. Çev: Doç. Dr. Kut Sarpyener. Arkadaş Tip Kitapları. 1984
12-Önçag, H;Kızılay, C;Taskiran, E:
Spor Yaralanmaları ve istatistiği değerlendirmesi. Spor Hekimliği Dergisi. C:3, 1988 s. 4
13-Prokop, L:
Spor Hekimliğine Giriş. 3. Baskı Bayer Türk Kimya Sanayi Ltd. Sti. İstanbul. 1983
14-Sarpyener, Kut:
İlkyardım Ders Notları. Türkiye Futbol Federasyonu C Futbol Monitör Kursu. Ankara. 1979.
15-Sönmezler, A;Kurap, G:
Kayak yaralanma etkenleri ve çeşitleri. Spor Hekimliği dergisi. C:14. 1979. s. 4
16-Ünsaldi, T:
Ortopedi ve Travmatoloji Ders Kitabi. Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları. Ankara. 1987.
17-Vulpen, V:
Sports Injuries and their preventation, Scientific Report, NIGZ. Oosterbeek, 1989

----------------------------

not : benzer bir yazı forumda mevcut fakat sadece ilk kısmı aynı gerisi farklı ve bu yazıda kaynak var ama diğerinde kaynak garip şekilde link verilmiş link ise bir üyeye çıkıyor

benzer olan yazı : https://www.bodyforumtr.com/vbforum....html?t=15760&highlight=Spor+Sakatlanmalar%FD