Anabolik Steroidler

ANABOLİK STEROİDLER

Yazar: Prof. Dr. Aytekin Temizer
Türkiye Doping Kontrol Merkezi Başkanı
Hacettepe Üniversitesi, Ankara

Irtibata gecmek icin: (Doping ile sorunu olanlar icin)
e-posta : [email protected]

Yarışmak ve kazanmak, insanlık tarihi kadar eskidir. Tarih boyunca sporcular, vücutlarını çok iyi çalışan makinelere çevirecek olan yiyecekleri ve bunların dozlarını bulmak için çabalamışlardır. Eski Yunanlı güreşçiler, kas yapmak maksadıyla bol miktarda et yemişlerdir. Eski savaşçılar, savaşta cesaret kazanmak amacıyla halüsinojenik mantarlar kullanmışlardır.
İlaç ve diğer besin dışı öğeler kullanarak performanslarını arttırmaya çalışan, yani yarışma sırasında ilk bilinen dopingi gerçekleştiren sporcular, 1860’lı yıllarda Amsterdam’daki yüzücülerdir. İlerleyen yıllarda diğer spor dallarında da, doping kullanımı, striknin ve kafeinden kokain ve eroine kadar geniş bir yelpazeye yayılmıştır.
Sporcular tarafından kullanımı yasak ve kısıtlı olan farmakolojik maddeler ve yöntemler ile kullanımı özel koşullarla serbest ve tamamen serbest olan farmakolojik maddeler listesi her yıl Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) Tıp Komisyonu tarafınca gözden geçirilmekte ve ilan edildikten sonra geçerli olacak yeni liste yayınlanmaktadır.
Sporcuların doping testleri, en son geçerli listeye göre değerlendirilmekte ve eski yıllardaki uygulamalar bazen tamamen değiştirilmektedir.
Uyarıcılar, narkotik analjezikler, anabolik maddeler, idrar söktürücüler ve peptid hormonlar ile bunların etkilerini taklit eden maddeler ve benzerleri sporcular tarafından kullanımı yasak maddeler sınıfını oluşturmaktadır.
Kan dopingi, yapay oksijen taşıyıcılarının veya plazma genişleticilerinin kullanımı ve farmakolojik, kimyasal ve fiziksel uygulamalar sporcular tarafından kullanımı yasak olan yöntemlerdir.
Sporcular tarafından bazı durumlarda kullanımı yasak olan farmakolojik madde grupları ise alkol, kannabinoidler, lokal anestezikler, glukokortikosteroidler ve beta-blokörlerdir.
Sporcular tarafından kullanımı yasak olan anabolik steroidlerin etken maddelerine örnek olarak androstendiol, androstendion, bambuterol, boldenon, dehidroepiandrosteron, dihidrotestosteron, danazol, dehidroklormetiltestosteron, drostanolon, fenoterol, fluoksimesteron, formebolon, formoterol, gastrinon, klostebol, klenbüterol, mesterolon, metandienon, metenolon, metandriol, metiltestosteron, miboleron, nandrolon, 19-norandrostendiol, 19-norandrostendion, noretandrolon, oksandrolon oksimesteron, oksimetolon, reproterol, salbütamol, salmeterol, stanozolol, terbutalin, testosteron, trenbolon ve benzer bileşikler verilebilir.
Düşük epitestosteron endojen üretimi, endojen oluşturan tümör, enzim eksikliği gibi fizyolojik ve patolojik koşullar ispat edilmemişse, sporcunun idrarında testosteron (T)’un epitestosteron (E)’a oranının 6’dan büyük bulunması doping sayılır. T/E’nin 6’dan büyük bulunduğu durumlarda, ilgili tıbbi kurulların, sonucun pozitif olarak ilan edilmesinden önce bir araştırma yapması zorunludur. Hazırlanacak raporda, sporcunun daha önce yapılan test sonuçları, sonraki testler ve endokrinolojik inceleme sonuçları bulunabilir. Önceki testlerin olmaması durumunda, üç ay boyunca ve ayda en az bir kez olmak üzere habersiz yarışma dışı numune alımı gerçekleştirilmelidir. Bu araştırma sonuçları rapora eklenmelidir. Bu tip araştırma yapmak için herhangi bir işbirliği yapılamaması sonucunda sporcunun doping yapmış olduğu kabul edilir.
1988 Kore Olimpiyatları’nda Kanadalı sporcu Ben Johnson’un anabolik steroid kullandığının anlaşılması, spor dünyasında şok etkisi yaratmıştır. Bu olay, yarışma ve karşılaşmalarda avantaj kazanmak isteyen dünya çapındaki sporcuların anabolik steroid kullanımına uluslararası dikkati çekmiştir. Bu nedenle, IOC tarafından akredite edilen doping kontrol merkezleri, anabolik steroid analizi için sürekli bir gelişim göstermektedirler. Gaz kromatografisi-kuadrapol kütle spektrometresi (GC-MS) ile 10 ng/ml miktarın altındaki maddelerin idrarda analizinin yapılamaması sonucu gaz kromatografisi-yüksek ayırıcılı kütle spektrometresi (GC-HRMS) kullanılmaya başlanmıştır. Anabolik steroidler, kişiler tarafınca kullanıldığında çoğunlukla vücut içerisinde metabolize olmakta ve miktarları 10 ng/ml’nin altına düşmektedir. Bu miktardaki maddeler ancak GC-HRMS ile analiz edilebilmektedir. Türkiye Doping Kontrol Merkezi’nde de bulunan bu cihaz ile tüm anabolik steroidler ne kadar az olurlarsa olsunlar analiz edilebilmektedir. Endojen (vücudun yaptığı) testosteron ile ekzojen (dışarıdan alınan) testosteronun ayırımı için de gaz kromatografisi-yanma ünitesi-izotop oranlı kütle spektrometresinin (GC/C/IRMS) kullanılabileceği 1999 yılında IOC yasaklı ilaçlar listesinin yayınladığı resmi belgede yer almıştır.
Sporcular, hala anabolik steroid grubu maddeleri almakta ısrar etmektedirler. Gençler ise anabolik steroidleri, sportif performanslarının çoğaltılmasının dışında fiziksel görünüşlerinin de daha iyi olması amacıyla kullanmaktadır. Ayrıca bu olay erişkinlerde de görülmektedir.
İlaçların kullanımı yaygınlaştıkça, olası yan etkileri de gittikçe önem kazanmaya başlamıştır. En önemli tehlike AIDS’tir. HIV-Human Immunodeficiency Virus-ilaçların enjeksiyon yolu ile verilmesinde, iğnenin kişiler arasında paylaşılmasıyla kişiden kişiye geçmektedir. Bu tehlikeli eğiliminin kişilere verdiği fiziksel ve ruhsal zararlar, olayın sadece bir yönüdür. Anabolik steroidlerin tıbbi amaç dışı kullanımı etik ve moral değerler açısından da yanlıştır
Anabolik steroid kullanımına karşı artan eğilim ve bu tip bazı ilaçların pahalı olması nedeniyle bazı kişi ve kuruluşlar tarafınca kanuni olmayan yollarla ilaçların imal edilmeye başlandığı bilinmektedir. Bu tip ilaç yapımı sonunda da içerisinde ilaçtan daha da tehlikeli bazı maddelerin bulunması kaçınılmazdır.
Anabolik steroidler bağımlılık yapan ilaçlar arasına konulabilir mi? Kullananlar arasında yapılan ilk çalışmalar bunun ilk sinyallerini vermiştir. Daha sonra yapılan çalışmalarda da sağlık üzerindeki tüm olumsuz etkilere karşın kullanılan sporcuların bırakmaktaki isteksizlikleri bağımlılık konusunun önemini ortaya koymuştur.
Anabolik steroid kullanımının sağlığı tehdit etmesi kesinleştikçe, buna karşı eğitim, kurallar ve tıbbi açıklamaların yoğunlaşarak artmasını sağlamıştır.
Anabolik steroid kullanan kişilerin bu zararlı alışkanlıktan kurtulmalarının yolu öncelikle almayı bırakmalarıdır. Daha sonra da bir daha hiç kullanmamaları gerekmektedir. Sporda kazanmak için ilaç kullanmanın dışında da yollar bulunduğu unutulmamalıdır.
Anabolik steroidler, testosteronun erkekliğe ait etkisini azaltırken vücut geliştirici etkisini taklit etmek üzere geliştirilmişlerdir. Anabolik ve androjenik özelliklerdeki çeşitli kombinasyonları içeren değişik türde anabolik steroidler vardır. IOC, onlarca anabolik steroidi ve bunlarla bağlantılı bileşikleri yasaklılar listesine koymuştur.
Anabolik steroid kullanan sporcuların yanında teknik direktörler, antrenörler ve hekimler de, zayıf kaslardaki belirgin kütle, güç ve dayanıklılık artışını rapor etmişlerdir. Fakat hiçbir çalışma, bu maddelerin performansı arttırdığını kanıtlayamamıştır.
Anabolik steroidler çevikliği, beceriyi veya kan dolaşımı kapasitesini düzenleyemezler. Bazı sporcular, bu tür maddelerin yaraların iyileşmesine yardımcı olduklarını öne sürerler. Oysa bu konuda kesin bir veri yoktur.
Anabolik steroidlerin sporcular tarafından kullanımı oldukça yeni sayılır. Testosteron ilk olarak 1930’larda sentezlenmiş ve spor arenasına 1940’lı ve 1950’li yıllarda girmiştir. 1952 olimpiyatlarında Rus halter takımı sporcuları, testosteron kullanarak madalyaları topladıklarında, Amerikalı bir doktor, Amerikalı sporcuların da bu avantajdan yararlanmaları gerektiğini söylemiştir.
1958’de bir Amerikan ilaç firması, anabolik steroidleri geliştirmiştir. Daha önceki açıklamayı yapan doktor, bu ilaçların istenmeyen yan etkileri olduğunu söylese de, anabolik steroidlerin spor dünyasına yayılmasını önlemede artık geç kalınmıştı.
Bu ilaçları ilk kullananlar vücut geliştiriciler, halterciler, futbolcular, disk, gülle ve cirit atıcıları gibi kas ve bilek gücü gerektiren spor dallarında yarışan sporcular olmuştur.
1970’li yıllarda anabolik steroidlerin kullanımı diğer spor dallarında da hızla yayılmıştır.
1980’li yıllarda, sporcu olmayan insanlarda da steroidlerin güç arttırıcı yanı keşfedilince, steroidlerin tıbbi olmayan amaçlarla yasa dışı yollardan üretildiği kara pazar ortaya çıkmıştır.
Günümüzde anabolik steroidleri kullananlar sadece futbolcular, halterciler veya maratoncular değildir. 18 yaşında çok zayıf olan bedenini geliştirmeye çalışan bir kişi, 15 yaşında ergenlik çağındaki gelişmesini hızlandırmak isteyen bir genç veya kas gücü gerektiren bir işte çalışan bir kişi bile bu ilaçları kullanabilmektedir. Üstelik bu ilaçların kullanımı sadece erkeklere özgü değildir. Profesyonel ve amatör bayan sporcular; atletler, yüzücüler, vücut geliştiriciler de zafere ulaşmak için steroidleri kullanmaktadır.
Steroid kullanan genç insanlar, her türlü zorluğun kolaylıkla üstesinden gelebileceklerini sanırlar. Bunlar genellikle kırsal kesimden veya şehirlerin az gelişmiş köşelerinden gelen fakir ailelerin çocuklarıdır. Bu gençlerin temel amacı, başkalarının dikkatini çekmek, başarıya ulaşmak ve her türlü koşulda kendilerini daha iyi hissetmektir. Steroid kullanıcıları ve özellikle gençler, bu ilaçların sağlığa vereceği zararları göz ardı etme eğilimindedirler. Gençler, steroid kullanan arkadaşlarının boy ve kaslarının geliştiğini gördüklerinde, kendileri de öyle bir vücuda sahip olmak isterler. Bu ilaçların gücüne kendilerini inandırırlar.
Türkiye’de bu konuda geniş bir araştırma yapılmamış olmakla birlikte, spor camiasındaki gözlemler ve insanların anlattıkları, tıbbi olmayan steroid kullanımının yaygınlaştığını göstermektedir.
1990’da ABD’de bir lisede öğrenciler arasında yapılan bir araştırma, öğrencilerin yaklaşık % 3’ünün yaşamlarının herhangi bir döneminde steroid kullandıklarını ortaya çıkarmıştır. Bu öğrencilerin % 5’ini erkekler, % 0,5’ini ise genç bayanlar oluşturmaktadır. Aynı araştırma, steroid kullananların en az kokain kullananlar kadar yaygın olduğunu, hatta steroidlerin halüsinojenik haplardan daha çok kullanıldığını ortaya çıkarmıştır.
Araştırmalar, steroidlerin tedavi dışı kullanım hızının gün geçtikçe arttığını göstermektedir. Son yıllardaki sonuçlar, steroid kullanımına erkekler kadar bayanların da rağbet ettiğini göstermektedir.
Sporcular, performans arttırıcı ilaçları, özellikle de anabolik steroidleri, kuvvet arttırıcı ve kas kitlesini arttırma amacıyla kullanır. Bu ilaçların kullanım amacı sadece kuvvet arttırma ve kas kitlesini arttırıcı etkilerle de sınırlandırılamaz. Yine de en fazla anabolik steroid kullanıcıları, kuvvet gerektiren sporları yapanlardır. Eldeki veriler araştırmadan araştırmaya farklılık gösterse de rakamlar oldukça yüksektir.
Elit haltercilerin anabolik steroid kullanımı % 66 - % 88 düzeyindedir. Elit erkek halterciler ise % 90 oranında anabolik steroid kullanmaktadır. Elit bayan haltercilerde kullanım yüzdesi ise % 80 düzeyindedir.
Diğer spor dallarındaki kullanım yüzdeleri ise ; atletizmde 1972 yılında % 68 düzeylerinde iken günümüzde kullanım sıklığı % 80 düzeylerine ulaşmıştır. Diğer olimpik spor dallarındaki kullanım yüzdeleri biraz farklılık gösterse de her bir spor dalı için ortalama ilaç kullanımı %75* - % 95* değerleri arasında gezinir. (* Yüzdeler performans arttırıcı tüm ilaçları içermektedir. Bunların içersinde en fazla kullanılanın anabolik steroidler olduğu bilinmektedir.)
Anabolik steroidler genellikle hap şeklinde kullanılır. Absorpsiyon problemi olanlar enjeksiyon yoluyla alınır. Normal önerilen tıbbi doz 1-5 mg düzeyindedir. Bazı sporcular, doktorların önerdiği dozların çok çok üzerinde günde yüzlerce miligram dozda steroid kullanmaktadırlar. Yüklenme denilen işlemle birçok çeşit steroid karışımını diğer ilaçlarla takviye ederek topluca kullanırlar. Bu ilaçlar; uyarıcılar, yatıştırıcılar, ağrı kesiciler, antienflamatuvarlar ve hormonlar olabilir.
Birçok sporcu döngü denilen yüklenme periyotlarında (6-12 hafta veya daha da uzatabilir) ilaç alır. Bir sonraki periyoda geçmeden önce birkaç hafta ilaç kullanımı kesilir ve diğer döngüye geçilir. Steroid alımının belli süreler içersinde düzenlenmesi, doping testlerini yanıltmak ve yakalanmamak için düşünülmektedir. Ancak, unutulmaması gereken bir durum, günümüzde doping kontrol merkezlerindeki analiz yöntem ve cihazlarının çok gelişmiş olmasıdır. Bunların içinde Türkiye Doping Kontrol Merkezi'nde de bulunan yüksek ayırıcılı kütle spektrometresi, bir sporcunun çok önceden aldığı ve idrarında 1 nanogram/mililitre düzeyinde hatta bunun da altında bulunan bir anabolik steroidi metabolitlerini bularak yakalayabilmektedir.
Her ne kadar, aşırı dozda uzun zaman anabolik steroid kullanmanın yan etkileri ortaya konmadıysa da, tıbbi kullanım için reçeteye yazılan ilaç dozlarının, çok düşük dozlarda alımları halinde bile, olası yan etkileri konusunda çok sayıda araştırma vardır. Bundan başka, sporcuların bildirimleri, konuyla ilgili doktor, antrenör ve ailelerin gözlemleri, ciddi yan etkilerin önemli delilleri olarak ortaya konmaktadır.
Hızlı ağırlık artışı gibi etkilerin görülmesi kolaydır. Bazı etkiler vücut içinde oluşur ve çok geç oluncaya kadar belirti göstermez. Bazıları ise geri dönmeyecek etkilerdir.
Yüksekdozda anabolik storoid kullanan erkek-lerin karşılaştığı en bilinen deneyim, cinsel özelliklerindeki değişmelerdir. Her ne kadar erkek cinsel hormonlarından oluşsalar da, bu ilaçlar, erkek üreme sisteminin sağlıklı fonksiyonlarının vücutta durmasına neden olan mekanizmaları tetikleyebilir. Bazı olası yan etkiler:testislerin küçülmesi, sperm sayısının azalması, iktidarsızlık, saç dökülmesi ve kellik, işeme zorluğu ve ağrısı, meme büyümesi ve prostat büyümesi olarak sıralanabilir.
Bayanlarda ise yüzde kıllanma, adet düzensizliği veya kesilmesi, klitoris büyümesi, ses kalınlaşması ve meme küçülmesi problemlerin yanı sıra kaslaşma da görülür.
Sürekli anabolik steroid kullanan erkek ve bayan sporcularda sağlık koşulları, rahatsız edici durumla hayatı tehdit edici hal arasında değişebilir. Bazı olası ortak yan etkiler: akne (sivilce), hepatit dışı sarılık, titreme, kötü nefes kokusu, iyi huylu kollestrolün (HDL) azalması, yüksek kan basıncı (hiper tansiyon), karaciğer harabiyeti ve kanser, eklem bükülmesi, tendon, ligament ve kaslarla ilgili problemlerde artış olarak verilebilir.
Anabolik steroidler, adolensanlarda erken veya yetersiz büyümeye neden olabilir. Tekrarlanan küçük dozlarda bile büyümeyi etkilemesi nedeniyle steroidler, çocuklar ve erişkinlerde çok ciddi hastalıklar dışında ender olarak verilirler. Ayrıca, steroid olan gençlerin ilaç ve diğer maddelerin bağımlılığı riskini taşıdıkları bildirilmiştir.
Bazı kişiler, anabolik steroidlerin etkisini arttırmak için oral doz yerine büyük hacimli tekrar tekrar kullanılan enjektörlerle uygulanan ve normalde karaborsadan sağlanan enjeksiyon anabolik steroidleri kullanırlar. Paylaşılan iğneler, kullananlar arasında ADIS oluşturan HIV enjeksiyonu riski yaratır.
Bilim adamları, anabolik steroid kullanımının akıl ve davranış üzerine etkilerini araştırmaktadır. Pek çok sporcu, anabolik steroid kullandıklarında kendilerini iyi hissettiklerini söylemektedir. Bir çalışmada ilaç alımı kesildiğinde şiddet, adam öldürme isteği ve çılgınlık nöbetlerinden depresyona kadar değişen aşırı duygusal dalgalanmalar görülmüştür. Aynı araştırmada, anabolik steroid kullananların paranoya, aşırı huzursuzluk, kuruntu ve yenilmezlik duygusunun denetlenmesinin engellenmesinden şikayet ettikleri bildirilmiştir.
Ulusal ve uluslararası büyük spor kuruluşları, anabolik steroid kullanımını periyodik analizlerle denetlerler. Bununla beraber, analiz işlemi daima tartışmalı olmuştur. Bazı gözlemciler, analizlerin güvenilir olmadığını söylerler ve en doğru olduğu düşünülen IOC tarafından ruhsatlı laboratuvarlarının analizlerine bile itiraz ederler. Sporcular, maskeleyici ajan kullanarak anabolik steroid tayinini engellemeye çalışırlar veya tayin sınırı olan ve miktar hesaplaması gerektiren anabolik steroidleri kullanırlar.
Bu sorunlara karşın, sporcuların steroid suistimalinin tespit ve kontrolü için analiz işlemi çok önemlidir. Analiz işlemlerinin daha doğru yapılması ile sporcuların gerçek gücü ortaya çıkar.
Steroidlerin bağımlılık yarattığı anlaşıldığından bu yana, bazı ülkelerde steroid kullanıcıları için tedavi programları başlatılmıştır.
Tıp uzmanları, ikna yolunun ilacı bıraktırmak için önemli bir silah olduğunu belirtirler. Bunun için, anabolik steroidlerin vücutta yarattığı tahribatı göstermeye çalışırlar. Bazı tıbbi testler, örneğin steroid kullanıcısı bir erkeğin sperm sayısının düşük çıkması, steroid kullanıcısı erkek sporculara bu ilacı bıraktırmak için etki edebilir.
Anabolik steroid bağımlılarına, alkol, uyuşturucu ve diğer ilaç bağımlılarına olduğu gibi bir tedavi uygulanması gerekir. Bu tedavinin temeli, sıkı bir müdahaleye ve uzun süreli takibe, bununla birlikte vücut sağlığını ve kendine güveni sağlayan steroid olmayan yardımcı beslenme ürünlerinin geliştirilmesine dayanır.
ABD ve Avrupa ülkelerinde anabolik steroid kullanımını kontrol etmek için kanunlar ve uygulamalar yürürlüğe konulmuştur. Anabolik steroid kara pazarının önlenmesi için de, ilaç firmalarına, bu ilaçların üretilmesinde ve pazarlamasında sert yaptırımlar uygulanmaktadır.
Ülkemizde de bazı spor dallarında son yıllarda steroid kullanımının artması nedeniyle, bu konudaki hukuki çalışmalar hızlanmıştır. Doping yapan sporculara ağır yaptırımlar getirilmiştir. Eğer bir sporcu doping yaparsa, yarışmalardan belli bir süre ile men edilir, aynı sporcu yeniden doping yaparsa sporcu lisansı elinden alınır.
Anabolik steroid kullanımındaki artışı durdurmak için en iyi çözüm, sporcuları eğiterek bu ilaçları kullanmalarını önlemektir. Genç sporcular, steroid kullanıcısı olmadan önce eğitilmelidirler.
Steroid kullanıcısı sporcuların yanında teknik direktörler, antrenörler, aileler ve tıp doktorları, anabolik steroidlerin yarattığı tehlikeyi bilmelidirler. Gençler, ölümsüz olmadıklarını ve bu ilaçların zarar vereceğini anlamalıdırlar. Steroid kullanımını üstü kapalı bir şekilde teşvik eden bazı tıp ve spor cemiyetlerindeki kişiler için de eğitim kampanyaları düzenlenmelidir.
Eğitim programları, doğru bilgilendirme ile gerçekleştirilmeli ve sorumlu, güvenilir kişiler tarafından yaygınlaştırılmalıdır.
Kullanıcının yüksek dozda anabolik steroid alım,ı beyinde ve zihinde ciddi problemlere neden olabilmektedir.
Yale Üniversitesi araştırmacıları, uzun süreli kullanıcılarda steroid alışkanlığının birçok belirtilerini bulmuşlardır. Yüksek dozda steroid kullanımının kesilmesindeki zorluk içe kapanma belirtileridir.
Pensilvanya Üniversitesi araştırmacıları fiziksel gelişim çağındaki lise öğrencisi bir grup üzerinde çalışma yapmışlar ve anabolik steroidlere bağımlılığın fiziksel olmadığı kanısına varmışlardır. Yetişkin kullanıcılardaki ilk belirti, alışkanlığını ret etmek ve steroid alımının insan üzerindeki fiziksel ve psikolojik tehlikelerini bilmezlikten gelmektir.
Günümüze kadar birçok anabolik steroidin farmasotik şekli el altında üretildikten sonra piyasaya sürülmek için sahte reçeteler düzenlenmektedir. Şu anda karaborsa anabolik steroidleri deniz aşırı ülkelerde yapılmakta ve A.B.D.’ye kaçırılmaktadır. Ayrıca bu ülkede gizli laboratuvarlarda üretilmektedir ve bu sahte ilaçlar ciddi sağlık sorunlarına yol açtığı bilinmektedir. Çünkü bunlar kontrolsüz üretilmekte ve saf olmamaktadır.
Satışlar hem mektup yoluyla hem de spor salonları ve sağlık kulüplerinde gerçekleşmektedir. Kullanıcıların raporuna göre, ilaç temin etmekte aracı olanlar ilaç satıcıları, antrenörler, doktorlar, eczacılar ve hatta arkadaşlarınız olabilmektedir. Kullanıcılara göre ilacı almak ve nasıl kullanacağını öğrenmek hiçte zor değildir.
Gerçekten ünlü bir sporcu olmak için yoğun emek gerekmesine rağmen sporcuların anabolik steroid kullanarak kısa yoldan üne sahip olma istekleri üzülerek gözlenmektedir.
Atletik cesaret için sadece güç ve sabır yeterli değildir. Bunun yanında yetenek, kıvrak zeka, diet, dinlenme, sağlık ve genler de etkilidir.


KAYNAKLAR

American College of Sports Medicine, ''Position Stand on The Use of Anabolic/Androgenic Steroids in Sports,''1984.
American Osteopathic Academy of Sports Medicine,''Policy Statement and Position Paper: Anabolic/Androgenic Steroids and Substance Abuse in Sport,'' May1989.
Buckley,W.E.;Yesalis,C.E.; Vicary J.R.; Streit, A; Katz D.L.; Wright, j.E.; ''Indications of Psychological Dependence Among Anabolic/Androgenic steroids Abusers.'' Adaptation from a paper, ''Anabolic steroids Use:Indications of habituation Among Adolescents, '' Journal of Drug Education,1989.
Caralon,N.J.,''The Treatment of the Anabolic steroids Addict,''Unpublished paper, 1991.
Cicero,T.J.,and O'Connor, L.H.,''Abuse Liability of Anabolic Steroids and Their Possible Role in the Abuse of Alcohol, Morphine and Other Substances,''NIDA Research Monograph 102,1990.
Dyment,P.G., and Goldberg, B., Committee on Sports Medicine, ''anabolic Steroids and the Adolenscent Athlete,'' Pediatrics, January 1989.
Frankle, M.A., '' Anabolic-Androgenic Steroids: A Guide for the Physician,'' The Journal of Musculoskeletal Medicine, November 1989.
Friedl, K.E., '' Reappraisal of the Health Risks Associatel with the Use of High Doses of Oral and Injetable Androgenic Steroids,'' NIDA Research Monograph 102,1990.
Hecht, A., '' Anabolic Steroids: Pumping Trouble, '' FDA Consumer, September 1984.
International Federation of Bodybulders, '' The Battle Against Steroids Goes On: Position Paper of the I.F.B.B,'' 1990.
Kashkin, K.B., and Kleber, H.D.,''Hooked on Hormones? An Anabolic Steroid Adiction Hypothesis,'' Journal of the American Medical Association, December 1989.
Katz, D.L., and Pope, H.G., '' Anabolic/ Androgenic Steroid-Induced Mental Status Changes,'' NIDA Research Monograph 102,1990.
Kennedy, N., ''Steroid Studies: Estimated Percantages of Use,'' Appendix B of the Resarch Subcommittee of the Iteragench Task Force On Anabolic Steroids, National Institute on Drug Abuse, 1990
Lombardo, J.A., ''Anabolic/Androgenic Steroids,'' NIDA Research Monograph 102,1990.
Miller, R.W., ''Athletes and Steroids: Playing a Deadly Game,'' FDA Consumer, November 1987.
National Institute on Drug Abuse, ''anabolic Steroids: Is Bigger Better or Just Big Trouble?,'' NIDA Notes, Spring /Summer 1989.
National Institute on Drug Abuse, ''Study of Athletes Shows Aggression and Other Psychiatric Side Effects From Steroids Use,'' NIDA Notes, Spring/ Summer 1989.
Norris, J.A.,''FDA Warns: Sterods May Be Hazardous to Your Health,'' Schools Without Drugs: The Challenge, U.S.Department of Education, Novenber1987.
Office of Ispector General, U.S.Department of Health and Human Services, ''Adolescents and Steroids: A User Perspective,''August 1990.
Office of Inspector General, U.S. Department of Health and Human Services, '' Adolescent Steroid Use,'' 1990.
Stehlin, D., ''For Athletes and Dealers, Black Marcet Steroids Are Risky Business,'' FDA Consumer, 1987.
U.S.Food and Drug Administration, '' the Blackmarketing of Anabolic, Ergogenic andRelated Prescription Drugs for Athletic Enhancement: An FDA Overview,'' FDA Consumer, 1987.
U.S.General Accounting Office, 'Drung Misuse: Anabolic Steroids and Human Growth Hormone,'' August 1989.
Yesalis, C.E.;Andorson, W.A,; Buckley, W.E; and Wright, J.E., ''Incidence of Non-Medical Use of Anabolic Steroids,'' NIDA Research Monograph 102,1990.

Alinti: http://www.tdkm.hacettepe.edu.tr